Waarden en overtuigingen
De relatie tussen waarden en overtuigingen
We komen waarden en overtuigingen tegen binnen de filters van het NLP-communicatiemodel. Ze zijn sterk aan elkaar gekoppeld en bepalen voor een groot deel onze nlp. Deze relatie wordt binnen NLP op twee manieren weergegeven:
- Benaderd vanuit overtuigingen: de structuur van de overtuiging
- Benaderd vanuit waarden: waarden en overtuigingen-hiërarchie
Structuur van de overtuiging
Waarden of criteria vormen een onderdeel van de structuur van de overtuiging. Die structuur kunnen we onderverdelen in drie elementen:
- Verschijnsel: wat is het (zintuiglijk waarneembare) verschijnsel?
- Betekenis: wat betekent dat verschijnsel voor je
- Waarde / criterium: wat vind je dan belangrijk / waardevol?
Het verschijnsel is datgene wat we waarnemen, ook wel te omschrijven als een ‘feit’. Wij geven onze betekenis aan feiten vanuit onze unieke interne representatie. De betekenis kunnen we ook aanduiden als conclusie of beleving. Het zijn interne processen. De reden dat we onze unieke betekenis geven aan een waarneming (verschijnsel/feit) wordt bepaald door onze waarden of criteria. In de waarde ligt de motivatie opgesloten voor onze acties en betekenissen. Een verandering van waarden (in relatie tot een bepaald verschijnsel) impliceert veelal een verandering van betekenis (conclusie of beleving).
Hiërarchie van waarden en overtuigingen
Vanuit waarden gezien levert de relatie tussen waarden en overtuigingen een ander model op. Een waarde is een hogere abstractie van een overtuiging. Waarden bevinden zich op een hoger abstractieniveau. Uit bovenstaand model blijkt dat we via de betekenisvraag uit kunnen komen bij de waardevraag. Een waarde is abstracter dan een overtuiging. Dat wil zeggen: een waarde is minder gekoppeld aan een concrete situatie dan een overtuiging.
In "Timeline Therapy & The Basis of Personality" omschrijven T. James en W. Woodsmail de relatie tussen waarden en overtuigingen als volgt: "een waarde of criterium kun je je voorstellen als een mokkenrek, een rek waar soepkoppen of mokken aan hangen.” Aan elk rek hangt een aantal mokken. Aan elke waarde hangt een aantal overtuigingen. Onze overtuigingen zijn dus vastgehaakt aan waarden. We zijn ons meer bewust van onze overtuigingen dan van onze waarden. Overtuigingen vormen generalisaties van onze acties en benodigdheden en geven aan hoe we middels onze interne representatie een model van de wereld vormen.
Stel je een boom voor waar bij iedere knoop een aantal takken ontspringen. Een boom heeft meerdere knopen met diverse takken. Het totaal van de knopen en takken noemen we een overtuigingssysteem, een bundeling van een serie overtuigingen rondom een reeks waarden. De hoogste knoop in de boom vormt de belangrijkste waarde, "ends value" genoemd. Kernovertuigingen noemen we die overtuigingen die iets zeggen over onze identiteit, de hoogste overtuiging gekoppeld aan een concrete ervaring. Ze zijn gehaakt aan de hoogste waarde ("ends value") en bevinden zich vaak buiten ons bewustzijn; toch beïnvloeden ze ons het meeste. Ze vormen de basis van onze persoonlijkheid. Door de kernovertuiging en belangrijkste waarde te veranderen worden lagere niveaus mee veranderd.
Ons onderbewuste ordent waarden voortdurend in een hiërarchie, dat wil zeggen dat waarden voor ons in belangrijkheid verschillen. Dit is vergelijkbaar met het ordenen van ervaringen uit ons verleden, die we weergeven in een tijdslijn. Op dezelfde wijze brengen we een waardehiërarchie aan.
lncongruentie is het resultaat van waardeconflicten. Een deel vindt X belangrijk (waarde A) en een ander deel vind Y belangrijk (waarde B).
Wanneer we ons niet bewust zijn van het onderliggende waardeconflict zullen we herhaaldelijk de incongruentie op een lager niveau, in ons gedrag tegenkomen. Bij elke botsing (ik lig met mezelf in de knoei, ik vecht tegen mezelf, ik zit mezelf in de weg) geeft ons onderbewuste aan dat dit waardeconflict nog niet geïntegreerd is.
De oplossing van waardeconflicten is de "alignment" (eensporigheid) van waarden. Meer over alignment tref je bij de Logische niveaus van Bateson.