Mentale distorsies
De KAE is de onderliggende oorzaak van onze mentale distorsies; we zijn nooit goed genoeg. Mentale distorsies zijn slechte gewoonten van ons denken. Bijvoorbeeld: als je iemand vraagt om met je mee te gaan ergens naartoe en deze persoon weigert of kan niet, kun je dit accepteren als een beslissing van de ander of je kunt er veel meer van maken: "Hij mag me niet meer of hij is boos op mij".
Dit noemen we "mind-reads” of gedachtenspinsels. Je hebt het zelf bedacht, zonder te checken of dit waar is.
Distorsies zijn geen geloofsovertuigingen, maar kunnen wel gebaseerd zijn op onrealistische geloofsovertuigingen. Bovendien zijn deze moeilijk te diagnosticeren en te behandelen; het is onze perceptie en daardoor onze realiteit. Distorsies hebben we niet alleen van onszelf, maar ook van anderen. Soms kijken we achterstevoren door de telescoop naar onszelf en normaal naar anderen.
Dit soort "kromme" gedachten zijn veroordelingen en plakken etiketten op onszelf en anderen voordat we het een en ander kunnen evalueren. Verder zijn distorsies gebaseerd op emoties en zijn niet rationeel en meestal ook niet reëel. We gaan kijken naar de negen meest voorkomende distorsies die onze eigenwaarde kunnen aantasten. Bij elke distorsie vind je een vraag die je kunt stellen om zicht te krijgen op de distorsies die jij (of je cliënt) regelmatig gebruiken.
De 9 distorsies
- Overgeneralisatie
Hier worden "alles-of-niets-uitspraken” mee bedoeld. Woorden die daarvoor gebruikt worden zijn bijvoorbeeld: nooit, altijd, iedereen, alles, niemand, elk, ieder, geheel, allemaal, stuk voor stuk, helemaal, enzovoort. "Ik krijg het altijd gedaan", "Iedereen denkt dat ik stom ben", "Alles is mislukt”, “Niemand vindt me aardig”, enzovoort.
Ga eens na met de onderstaande vraag na welke distorsies jij bij jezelf kunt ontdekken:
Welke generalisaties gebruik je regelmatig?
- Globale etiketten
Stereotypen van groepen mensen, dingen, gedragingen en ervaringen. Dit is vooral belangrijk als het gaat om je uiterlijk, prestaties, intelligentie, relaties enzovoort. Bijvoorbeeld: “mijn huis is een zwijnenstal”, “mijn diploma is een waardeloos vodje papier", "ik ben een neuroot", "ik ben een verliezer", "ik heb geen ruggengraat", "ik ben een zwakkeling".
Welke etiketten gebruik je voor jezelf en anderen?
- Filteren
Het weglaten van bepaalde informatie; je hebt een soort selectieve doofheid en visie en pikt alleen voorbeelden op van verlies, afwijzing, onrechtvaardigheid, afscheid, fout en dergelijke. Bijvoorbeeld: "Het is niet eerlijk, dat hij...”
Informatie filteren is een heel natuurlijk proces. Als we alle indrukken die op ons afkomen zouden moeten ervaren en moeten onthouden, dan zouden we knettergek worden. Juist door onze filters zien we de wereld door onze eigen (roze) bril. Zo kan het ook gebeuren dat getuigenverklaringen van een ongeval op details verschillen. Als iemand duidelijk in algemeenheden spreekt en details weglaat, dan filtert hij informatie, omdat het te pijnlijk is om ze (wederom, alsnog) te ervaren.
Zijn er filters die je bij jezelf of anderen kunt ontdekken?
- Zwart/wit denken
Het opsplitsen van alle ervaringen en acties in slechts twee mogelijkheden: falen of slagen, goed of slecht, een held of een misdadiger, nobel of bastaard. Er bestaat dus geen grijs tussengebied. Hier is duidelijk sprake van een extreme dualiteit. Bijvoorbeeld: "als ik deze studiebeurs niet krijg, dan is mijn hele toekomst naar de knoppen", "als ik niet kalm word, ziet iedereen dat ik hysterisch ben", "er is slechts één manier om te leven (en alle andere manieren zijn verkeerd)”.
Zijn er voorbeelden die je herkent in jezelf of bij anderen?
- Zelfbeschuldiging
Jezelf verwijten maken. Voor alles wat er misgaat, jezelf als verantwoordelijke beschouwen. Ook voor zaken waar je helemaal niet verantwoordelijk voor bent. Een mens kan niet met alles en iedereen op de wereld betrokken zijn. Symptoom: jezelf steeds verontschuldigen; als iets een ander niet bevalt, dan verontschuldig jij jezelf. Let maar eens op de mensen die steeds "sorry" zeggen, ook al slaat het nergens op.
Herken je dit bij jezelf of bij anderen?
- Verpersoonlijking
Alles op jezelf betrekken, alles persoonlijk nemen. Als iemand zich verveelt, dan ben jij saai. Wanneer mensen kritiek hebben of klagen, voel jij je direct persoonlijk aangevallen; ook moet je vaak anderen verdedigen; jezelf negatief vergelijken met anderen: die zijn intelligenter, slimmer, knapper.
Heb jij ook zulke trekjes? Schrijf ze maar eens op.
- Telepathie en gedachten lezen
Wanneer we weten wat anderen denken zijn we in werkelijkheid bezig met projectie: je gaat ervan uit dat anderen denken en reageren zoals jijzelf. Dit is fataal voor eigenwaarde omdat je gelooft dat iedereen jou ziet zoals jij jezelf ziet.
Mensen die vragen: "val ik je lastig?", "verveel ik je?" of denken: "hij is zo stil, hij is vast boos op mij", "hij let op alles wat ik doe, zeker omdat hij weet hoe onhandig ik ben.”
Je wordt altijd bevestigd in gedachten lezen omdat je het andere wegfiltert. Je zegt dingen zoals: “dat voel ik gewoon”, “het is mijn intuïtie", "ik voel dit soort dingen aan", "ik weet dat gewoon", "ik zie het aan je houding".
Zo'n distorsie kan geweldige misverstanden opleveren. Als je dit van jezelf herkent, is het altijd verstandig om aan de ander te vragen of het waar is wat je denkt. Helaas kunnen we niet echt gedachten lezen. Verwachten dat anderen jou aanvoelen, is vaak een wens van je zelf om niet te hoeven zeggen wat er in je omgaat. Het maakt niet uit of het om iets positiefs of om iets negatiefs gaat. Overigens, dit is een gewoonte die erg veel voorkomt vooral in wat hechtere relaties, zoals partner- en ouder-kindrelaties.
Ga eens bij jezelf na wanneer en bij wie je dit vooral doet? Luister ook eens goed naar anderen om te ontdekken wanneer zij het doen en vertel ze dan of het al of niet klopt wat ze denken.
- Controle
Hier zijn twee mogelijkheden: of je denkt de hele wereld te kunnen beheersen, of je trekt je helemaal niets aan van wat er om je heen gebeurt. Controlefreaks proberen elk aspect van elke situatie te sturen en te beheersen en voelen zich verloren als de zaken niet volgens plan gaan en nemen zich dan voor om nog beter te controleren: "ik moet ervoor zorgen dat ze naar me luisteren", "ik zal ervoor zorgen dat hij op tijd aankomt". Je voelt je ongelukkig als iemand in je naaste omgeving faalt, omdat jij er dan misschien last van zou kunnen hebben.
Geen controle: je hebt geen enkele greep of invloed op de situatie; je voelt je machteloos, hulpeloos, een slachtoffer van omstandigheden. Uiteraard zal je KAE dit bevestigen. Deze vorm is voor eigenwaarde slechter dan de controlefreak en creëert een Slachtoffer Alter Ego.
Herken je jezelf hierin? Controleer je of sta je overal machteloos naar te kijken?
- Emotionele logica
"Je bent wat je voelt" is een idee, dat veel mensen denken te hebben. Hun gevoel bepaalt het gedrag en gedrag bepaald wie je bent. Wanneer onze emoties bepalen hoe we ons voelen, dan ontstaat er een chaotische, willekeurige wereld waarin we leven. Het ene moment is alles fantastisch, het volgende moment is alles kommer en kwel. Als je je bijvoorbeeld waardeloos voelt, dan ben je waardeloos. Je gevoel en je identiteit wordt nu door elkaar gehaald. Je bent namelijk niet wat je voelt. Je bent zelfs meer. Je emoties komen binnen als gedachten, je verbindt er consequenties aan en dat zal je gedrag bepalen. Je KAE maakt hier uiteraard goed gebruik van om je eigenwaarde af te breken.
Wanneer verbind jij je gevoel aan je identiteit? Wat is dan jouw reactie daarop. Is dat terug te vinden in je gedrag?
Omgaan met distorsies
Om je distorsies de baas te worden moet je je bewust zijn van je interne dialoog en letten op wat je tegen jezelf zegt. Sabotage hiervan gebeurt door te overrationaliseren en het proces te gaan zien als zinloos en zielig. Dat zijn tekenen van de KAE die de strijd aan het verliezen is. Om te slagen moeten wij een commitment maken om waakzaam te blijven en door te gaan totdat we deze strijd hebben gewonnen.
Word je bewust van je eigen distorsies en beantwoord de volgende vragen:
- Welke distorsies zijn voor jou het meeste van belang?
- Wat is de prioriteit?
- Wat herken je hierin?