Drie basisvormen van motivatie
Motivatie heeft alles te maken met de wil en de overtuiging, met de inzet en mentale energie waarmee we handelen. Wanneer iemand sterk gemotiveerd is, betekent het dat die persoon iets erg graag wil doen, overtuigd is van het belang, iets graag wil hebben of iets persé wil bereiken. De volgende drie basisvormen van motivatie staan in verband met de twee motivatietheorieën van Maslow en Herzberg.
1. Angstmotivatie (pijn/vermijden)
De eerste is 'angstmotivatie'. De 'doe-dit-of-je-vliegt-er-uit' benadering. Angstmotivatie is de meest eenvoudige manier van motiveren.
Met motiveren wordt hier bedoeld iemand zover te krijgen dat hij of zij een taak uitvoert. Deze vorm van motiveren is gebaseerd op intimidatie en macht. De machtspersoon is vaak niet in staat om op andere manieren te motiveren en kan alleen zo zijn mensen aan het werk houden. Het resultaat is enerzijds dat de medewerkers het werk wel uitvoeren, maar anderzijds ook dat zij innerlijke woede opbouwen richting hun leidinggevende. Dit resulteert in de situatie: 'wanneer de kat van huis is, vieren de muizen feest'. Vaak is hierdoor sprake van een neerwaartse spiraal. De manager met zijn 'angstmotivatie' wordt naar zijn gevoel bevestigd in zijn overtuigingen. 'Als ik er niet ben, doet niemand wat, dus is het nodig om ze hard aan te pakken'. Het is in deze situatie moeilijk voor de leidinggevende om in te zien dat hij deze situatie mede zelf heeft gecreëerd en in stand houdt.
Angstmotivatie komt vaker voor dan we op het eerste gezicht waarnemen. Het gebeurt soms heel subtiel. Het negatieve gevolg of de straf wordt niet altijd uitgesproken, maar is er wel. Bijvoorbeeld het inhouden van periodieke salarisverhoging of een bonus. Angstmotivatie begint vaak al bij de opvoeding. Daar is het zelfs heel gebruikelijk. 'Als je nu je bord niet opeet, ga je naar je kamer'. Hoewel angstmotivatie de laagste motivatievorm is, kunnen we niet stellen dat deze methode niet bruikbaar is. Er zijn situaties denkbaar, waarbij deze vorm het laatste middel is, bijvoorbeeld wanneer andere methoden niet werken.
Een goed voorbeeld is een situatie waarin een medewerker een machtsstrijd aangaat met zijn leidinggevende. Omwille van duidelijkheid kan het dan nodig zijn dat de leidinggevende met harde hand duidelijk maakt wie de eindverantwoording draagt.
2. Beloningsmotivatie (plezier/bereiken)
De tweede vorm, beloningsmotivatie is het tegenovergestelde van angstmotivatie. De medewerker wordt een wortel voorgehouden om de race te winnen. Dit gebeurt regelmatig in de vorm van bonussen of andere vormen van prestatiebeloning. Ook secundaire arbeidsvoorwaarden of incentives, zoals snoepreisjes worden hier wel voor ingezet. Dit systeem is gebaseerd op pure economische wetmatigheden. Jij doet wat voor mij, pas dan doe ik wat voor jou. Het gaat om het uitruilen van arbeid voor kapitaal. Deze motivatievorm werkt in de praktijk al veel beter dan angstmotivatie. Organisaties kunnen beloningsmotivatie zeker opnemen in hun beleid en daar voordeel uithalen. Echter, is beloningsmotivatie redelijk gevoelloos en kan zelfs een averechts effect opleveren. Niet ieder type mens reageert hier positief op. Met name bij commerciële functies wordt deze motivatievorm veel toegepast.
3. Doelgerichte motivatie
De derde en hoogste vorm van motivatie heet doelgerichte motivatie en ontstaat wanneer een omgeving wordt gecreëerd waarin mensen de wens hebben om hard te werken en het beste willen zijn in wat ze doen. Centraal hierbij staat dat er gewerkt wordt naar een duidelijk (kwalitatief) doel. Mensen zijn bereid om de zwaarste inspanning te leveren voor iets of iemand waar ze in geloven.
Om tot deze situatie te komen, moet er eerst een ideaalbeeld, een hoger liggend doel gecreëerd worden waar het team in gelooft en voor wil gaan. Dat gebeurt in een omgeving en sfeer waarin alle mogelijkheden aanwezig zijn om volledig te kunnen gaan voor de visie en het doel. Doelgerichte motivatie leidt tot een omgeving waarin de onafzonderlijke teamleden niet bang zijn voor de vraag `what's in it for me?' Het is ze duidelijk op welke wijze het teambelang ook bijdraagt aan hun individueel belang.
Van nature willen mensen iets terugzien voor hun investering in tijd, talent en energie. Het is een denkfout dat mensen zich zomaar inzetten voor het bedrijfsbelang. Mensen doen dingen voor hun eigen redenen.
Als manager kun je veel doen om doelgerichte motivatie te bereiken. Maar, je kunt niet op alles altijd invloed uitoefenen. De hoogste vorm van motivatie komt namelijk van binnenuit bij de medewerker. Het is dus een samenspel tussen manager en medewerkers waarbij door middel van een goede communicatie de juiste snaar geraakt wordt en de manager in staat is om daar op de juiste manier op in te haken.
Om het samenspel te begrijpen, is het nuttig om de twee meest bekende motivatietheorieën, die van Maslow en Herzberg, te bestuderen.