Communicatie - De drie breinen
De communicatie tussen mensen kan beter begrepen worden als we kijken naar het concept van de drie breinen. Een idee dat 1978 door Paul MacLean werd gelanceerd. Om groei en verandering te realiseren, moet je rekening houden met de kenmerken van de drie breinen.
De theorie gaat ervan uit dat de mens een product is van miljoenen jaren evolutie en dat we nog steeds de bouwstenen van onze voorgangers in ons dragen.
Reptielenhersenen
Een deel van ons brein stamt af van de reptielen. In het reptielen brein bevinden zich onze oerdriften. Overleven, voortplanten en leefruimte (territorium) veroveren.
Dit brein kent geen emotionele componenten en hogere waarden of normen als sturingsinstantie. De reacties zijn reflexmatig, direct en zonder dat er sprake is van een keuze. Bij een bedreiging gaan we vechten, vluchten of we trachten te verdwijnen tegen de achtergrond (fight, flight & freeze).
Limbisch systeem
Het Limbisch systeem (ook wel het zoogdierenbrein genoemd) heeft zich veel later in de evolutie ontwikkeld dan de reptielenhersenen. In het limbisch systeem spelen emoties een grote rol. Emoties functioneren als een feedbackmechanisme. Ze geven aan of we op juiste manier handelen.
Criteria voor deze vorm van feedback worden afgeleid uit normen, waarden en doelen, die samenhangen met sociaal groepsgedrag en de langdurig opvoeding van het nageslacht. Emoties bepalen en kleuren ons gedrag in grote mate. Voorbeelden hiervan zijn uitspraken als: ”Ik voel in mijn buik dat”, “mijn intuïtie zegt me dat…”, “ik kan het niet beredeneren, maar ik weet zeker dat we het niet moeten doen”.
Neocortex
Pas relatief recent in de evolutie is het derde deel van onze hersenen ontwikkeld. Dit deel wordt de nieuwe hersenen ofwel de neocortex genoemd. De sturing van ons intelligente gedrag bevindt zich in dit gebied. Ook de zetel van het bewustzijn en zelfbewustzijn wordt gelokaliseerd. Het kunnen denken in abstracties, in modellen en concepten vindt hier plaats. Praktisch gesproken betekent dit dat we kunnen nadenken, vooruitdenken en abstraheren van concrete incidentele gebeurtenissen.
Communicatie tussen mensen
In de communicatie tussen mensen maken we gebruik van we alle drie de breinen. Voor effectieve communicatie is een goede samenwerking tussen de drie breinen van belang. De twee evolutionair eerder ontwikkelde breinen, reptiel en limbisch, kunnen de controle op de neocortex overnemen wanneer ze daartoe worden geactiveerd. Uit fysiologisch onderzoek blijkt dat het reptielenbrein en ook het limbische brein veel sneller informatie verwerken dan de neocortex. In het boek Emotionele Intelligentie van Daniel Goleman worden daarvan voorbeelden gegeven.
De Nederlander Piet Vroon heeft dit concept van de drie breinen verder uitgewerkt in zijn boek “Tranen van de krokodil, over de te snelle evolutie van onze hersenen”. Hij stelt daarin dat de samenwerking tussen de drie breinen, hier gezien als drie losse modules, nog lang niet optimaal is en dat hieruit ook vele problemen van de mens te verklaren zijn. Overlevingsstrategieën en emoties zitten vaker rationeel (intelligent) gedrag in de weg, dan dat zij dit rationele denken ondersteunen. Voorbeelden hiervan zijn de reacties op daders en slachtoffers van criminaliteit. Het zijn nogal eens de onderbuikgevoelens die de norm zijn van ons denken en doen hierover.
Overtuigend adviseren
De leidinggevende die aan zijn medewerkers veranderingsvoorstellen doet en hem daarbij stevig confronteert met een afwijkende zienswijze roept weerstanden op bij de zijn medewerker. Het is voorstelbaar dat op die momenten het reptielen- en limbischbrein van de medewerker worden geactiveerd. Wanneer de leidinggevende dit niet zorgvuldig strategisch doet zijn de kansen om goede zaken te doen met de neocortex klein.
Het is daarom voor de leidinggevende uitermate relevant om ook goed met reptielen- en limbisch brein van de medewerker te communiceren. Hier worden de voorwaarden gecreëerd om met de neocortex zaken te kunnen doen en zo ook op rationele gronden groei en verandering te realiseren.